همکاری اقتصادی ایران و چین

مقدمه

در سال‌های اخیر، همکاری اقتصادی ایران و چین به موازات تشدید تحریم‌های آمریکا و متحدانش، شکل نوینی به خود گرفته است. این تحول نه تنها بر اقتصاد دو کشور، بلکه بر معادلات ژئوپلیتیک و ساختار نظم جهانی تأثیر گذاشته است. وال‌استریت ژورنال، بلومبرگ و اسراییل هیوم در گزارش‌های جداگانه به ابعاد مختلف این پدیده پرداخته‌اند.

۱. الگوی نوین مبادلات اقتصادی: نفت و فلزات در برابر کالا و فناوری

پکن و تهران با ایجاد سازوکاری شبیه به «تهاتر»، نفت خام ایران را با پروژه‌های عمرانی ساخت چین در خاک ایران مبادله می‌کند؛ روشی که نیاز به نظام بانکی بین‌المللی را منتفی و در نتیجه، تاثیر تحریم‌ها را خنثی می‌سازد.نحوه عملکرد چنین است: نفت ایران به خریدار چینی، غالبا زیرمجموعه‌های شرکت دولتی ژوهای ژن‌رونگ (Zhuhai Zhenrong) فروخته می‌شود. خریدار، مبالغ چند صد میلیون دلاری در ماه را به حساب شرکت چینی چوکسین(Chuxin) که هنوز فهرست تحریم‌های آمریکا قرار ندارد، واریز می‌کند. اما این پول مستقیما به ایران داه نمی‌شود؛ بلکه صرف پروژه‌های زیرساختی می‌شود که شرکت‌های چینی در ایران اجرا می‌کنند. شرکت بیمه ساینوشر(Sinosure) نیز این پروژه‌ها را بیمه می‌کند تا ریسک ناشی از تحریم‌ها کاهش یابد.

ابعاد این معاملات به این شرح است:

۱-۱. مکانیسم «نفت در برابر پروژه»

· ایجاد سازوکار تهاتری برای دور زدن نظام بانکی بین‌المللی

· فروش نفت ایران به شرکت‌های چینی (از جمله زیرمجموعه‌های ژوهای ژن‌رونگ)

· تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی چین در ایران از طریق حساب‌های واسطه (مانند چوکسین)

· بیمه‌ریزی توسط ساینوشر برای کاهش ریسک تحریم‌ها

· برآورد ۸٫۴ میلیارد دلار درآمد نفتی ایران در سال ۲۰۲۴ از این مسیر

۱-۲. مبادله فلزات در برابر خودرو و فناوری

رسانه آمریکایی بلومبرگ نیز با انتشار گزارشی به همکاری اقتصادی ایران و چین زیرسایه تحریم‌ها نوشت: «هر چند ماه یک‌بار، محموله‌ای از قطعات خودرو از خطوط تولید شهری صنعتی در کرانه رود یانگ‌تسه در چین خارج می‌شود. موتور و شاسی‌ها در کارخانه‌ای دیگر نیمه‌مونتاژ می‌شوند و سپس در قالب خودروهای موسوم به "نیمه‌ساخته" در کانتینرها بارگیری شده و به مقصد نهایی خود، ایران، ارسال می‌شوند.

· ارسال قطعات خودروی نیمه‌ساخته از چین (مانند چری) به ایران

· دریافت فلزات (مس، روی) و محصولات کشاورزی (پسته، بادام‌هندی) از ایران

· هماهنگی توسط شرکت‌های چینی (مانند تونگلینگ) در استان آن‌هوئی

· مبادله سالانه ۹۰ هزار خودرو در قبال فلزات و محصولات کشاورزی

۲. ابعاد سیاسی و راهبردی همکاری

علاوه بر تاثیرات اقتصادی این معاملات داری ابعاد سیاسی راهبردی ذیل هم می باشند:

۲-۱. تضعیف اثرگذاری تحریم‌های آمریکا

· ایجاد شبکه‌های اقتصادی موازی و غیردلاری

· استفاده از ارزهای ملی (یوان و ریال) برای دور زدن تحریم‌ها

· تبدیل ایران به الگویی برای مقابله با فشارهای اقتصادی غرب

۲-۲. تعمیق پیوندهای راهبردی ایران و چین

· شکل‌گیری «شراکت سیاسی» در برابر نظم غربی

· تقویت وابستگی متقابل در حوزه‌های انرژی، زیرساخت و فناوری

· همسویی در ایجاد نظم اقتصادی چند قطبی

۳. پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی

۳-۱. تغییر موازنه قدرت در خاورمیانه

· افزایش توان ایران در مقاومت در برابر تحریم‌ها

· تقویت الگوی همکاری‌های فرامنطقه‌ای بدون اتکا به غرب

۳-۲- شکل‌گیری نظم نوین جهانی

· گسترش مبادلات غیردلاری و کاهش سلطه مالی آمریکا

· ظهور الگوهای جایگزین همکاری اقتصادی خارج از چارچوب‌های غربی

· تبدیل شدن شرق آسیا به مرکز جدید تجارت انرژی و کالا

۴. چشم‌انداز آینده و سناریوهای محتمل

۴-۱. تثبیت الگوی همکاری ایران و چین

· گسترش دامنه مبادلات به حوزه‌های جدید (فناوری، نظامی)

· ایجاد کریدورهای تجاری جایگزین (مانند ابتکار کمربند و راه)

۴-۲. واکنش آمریکا و متحدان غربی

· تشدید تحریم‌های ثانویه علیه شرکت‌های سوم

· فشار دیپلماتیک بر چین برای کاهش همکاری با ایران

· تلاش برای ایجاد موانع جدید در مسیر مبادلات غیردلاری

۴-۳. تأثیر بر برنامه هسته‌ای ایران

· افزایش توان فنی و مالی ایران برای مقاومت در برابر فشارها

· امکان ساخت سایت‌های جدید (مانند سایت جنوب نطنز)

· تداوم غنی‌سازی اورانیوم بدون وابستگی به مذاکرات

نتیجه‌گیری

این رسانه ها اذعان دارند که همکاری اقتصادی ایران و چین در قالب الگوهای تهاتری، نشان‌دهنده تحولی راهبردی در نظام اقتصاد سیاسی بین‌الملل است. این همکاری:

· اثر تحریم‌های غرب را خنثی می‌کند

· نظم مالی مبتنی بر دلار را به چالش می‌کشد

· الگویی برای کشورهای تحت تحریم ارائه می‌دهد

تداوم این روند می‌تواند به بازتعریف موازنه قدرت در خاورمیانه و شکل‌گیری نظم جهانی چندقطبی بینجامد.