«سفر بر لبه تیغ؛ پزشکیان در باکو»

✅ ضرورت دیپلماسی فعال در چارچوب نظریه سازه‌انگاری

در وضعیت بی‌ثبات و پرآشوب منطقه‌ای، حضور دکتر مسعود پزشکیان در هفدهمین اجلاس سران اکو، نماد تداوم راهبرد دیپلماسی فعال جمهوری اسلامی ایران است. اکو، شامل کشور‌های ایران، ترکیه، پاکستان، افغانستان، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان، بستر مهمی برای توازن منطقه‌ای است. طبق نظریه سازه‌انگاری، هویت‌ها، تصورات و تعاملات اجتماعی نقش محوری در شکل‌گیری ساختار بین‌المللی دارند. ایران با حضور در این نشست، علاوه‌بر تثبیت جایگاه منطقه‌ای خود، در حال بازتعریف تصویر سیاسی‌اش نزد افکار عمومی آسیای مرکزی و قفقاز است؛ به‌ویژه در دوره‌ای که ایران تحت فشار سنگین جنگ شناختی و پروژه بی‌ثبات‌سازی از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار دارد.

✅ سایه امنیتی بر اجلاس؛ از رژیم صهیونیستی تا سناریوی ۱۱ سپتامبر جدید

جمهوری آذربایجان با همکاری نظامی و اطلاعاتی با رژیم صهیونیستی، به‌عنوان یک پایگاه علنی تل‌آویو در شمال ایران شناخته می‌شود. این روابط، خصوصاً در ماه‌های اخیر و پس از حمله مشترک اسرائیل و آمریکا به خاک ایران، وارد مرحله‌ای از هم‌پوشانی عملیاتی شده است. هم‌زمان، آتش‌بس ۶۰ روزه در غزه، مذاکرات پشت‌پرده میان سوریه و اسرائیل و سفر چندروزه نتانیاهو به نیویورک در شرایطی که به یهودیان هشدار داده شده از این شهر خارج شوند – که شائبه طراحی یک یازده سپتامبر جدید را تقویت کرده – منطقه را در وضعیتی بی‌سابقه از التهاب قرار داده است. در چنین شرایطی، شرکت در نشستی که میزبانی‌اش بر عهده یکی از هم‌پیمانان اطلاعاتی اسرائیل است، به‌خودی خود می‌تواند پرریسک تلقی شود.

✅ تحرک دیپلماتیک در پرتو نظریه واقع‌گرایی تدافعی و موازنه تهدید والت

طبق نظریه واقع‌گرایی تدافعی، کشور‌ها در پی بقا هستند و باید با احتیاط و عقلانیت وارد تعاملات جهانی شوند. اما مکمل این نگاه، نظریه «موازنه تهدید» استفن والت است که معتقد است کشور‌ها نه صرفاً در برابر قدرت، بلکه در برابر تهدیدات ادراک‌شده، ائتلاف‌سازی می‌کنند. ایران امروز در وضعیت ادراک شدید تهدید از سوی آمریکا، اسرائیل، و شبکه‌های منطقه‌ای وابسته به آنهاست. بنابراین، حضور در اجلاس اکو، تلاش هوشمندانه برای شکل‌دهی به نوعی موازنه تهدید است: تبدیل کشور‌های همسایه از بازیگران بالقوه خنثی به کنشگرانی که می‌توانند در برابر تهدید مشترک، به همکاری اقتصادی و سیاسی با ایران گرایش پیدا کنند. این حضور، ابزار مهار سیاسی و امنیتی بدون اتکای مستقیم به نیروی نظامی است.

✅ تجربه، عبرت و راهبرد امنیت هوشمند

با توجه به سابقه تلخ سانحه شهید آیت‌الله رئیسی پس از سفر به نخجوان، سفر پزشکیان باید با هوشیاری اطلاعاتی و تدابیر چندلایه امنیتی همراه باشد. این سفر، علاوه‌بر آنکه فرصتی است برای تبیین دیدگاه‌های راهبردی ایران، ابزاری است برای مقابله با انزوای ساختگی‌ای که دشمنان در صدد تحمیل آن هستند. اگرچه سفر بر لبه تیغ است، اما انفعال در برابر فشارها، به‌مراتب پرهزینه‌تر خواهد بود. در این مسیر، ترکیب «عقلانیت امنیتی»، نظریه‌پردازی هوشمند و تحرک میدانی می‌تواند نقطه قوت ایران در مواجهه با سناریو‌های ناپایدار آینده باشد.